Dit hoofdstuk beschrijft de huidige repressieve inrichting en interne en externe ontwikkelingen die invloed hebben op de dekking.
Interne ontwikkelingen
Veranderingen in organisatie en werkveld maken dat de brandweer genoodzaakt is zich flexibel te organiseren. Hieronder is een overzicht van alle relevante interne ontwikkelingen opgenomen.
Repressieve inrichting Brandweer Amsterdam-Amstelland
De repressieve organisatie van Brandweer Amsterdam-Amstelland bestaat uit zes vrijwillige, één gecombineerde-, elf beroepsbrandweerkazernes en een brandweerboothuis. Er is een Gezamenlijke Brandweer Amsterdam (GBA) in het Westelijk Havengebied van Amsterdam. Voor ondersteuning en logistiek bij grote incidenten rekent de brandweer op de vrijwilligers van de Brandweer Ondersteuning (BrOn). In Bijlage 3 is een overzicht opgenomen van alle brandweereenheden van Brandweer Amsterdam-Amstelland.
Verminderde beschikbaarheid brandweermensen
In heel Nederland kampt de brandweer met een afnemende beschikbaarheid van vrijwillige brandweermensen5. Het hoge ziekteverzuim onder met name beroepspersoneel, vaak veroorzaakt door mentale overbelasting, leidt tot verminderde beschikbaarheid. Deze verminderde beschikbaarheid kan leiden tot buitendienststelling en hindert de doorstroom van personeel naar specialistische taken. Werving en selectie is een uitdaging in een concurrerende en krappe arbeidsmarkt. Met de werving en opleiding van extra beroepspersoneel (blikkies) en aanvullende maatregelen ondervangt de brandweer de verminderde beschikbaarheid, maar dit blijft kwetsbaar. Voorbeelden hiervan zijn inzet van vrijwilligers en stafpersoneel op (beroeps)kazernes, inzet van overwerk en inhuur van externen.
Vrijwilligers
Naar aanleiding van Europese jurisprudentie heeft het Ministerie van Justitie & Veiligheid besloten dat het onderscheid tussen beroeps- en vrijwillige brandweerinzet nadrukkelijker gemaakt moet worden, het zogenaamde verplichtend karakter is. Daardoor is het mogelijk dat paraatheidsmaatregelen, zoals dagdiensten met vrijwilligers, vrijwillige geconsigneerde diensten en vrijwillige piketregelingen, in de toekomst niet meer zijn toegestaan. Eventuele gevolgen voor de organisatie kunnen ingrijpend zijn. De brandweer volgt deze ontwikkelingen nauwgezet.
Afbeelding 1 – Geografisch overzicht van kazernes van Brandweer Amsterdam-Amstelland.
Ontwikkelingen organisatievorm
Brandweer Amsterdam-Amstelland beschikt over 501 beroeps- en 218 vrijwillige brandweermensen. Zij worden bij een inzet ondersteund door 37 niet-repressieve vrijwilligers van de Brandweer Ondersteuning.6 Intern en extern zoekt de brandweer continu naar organisatorische verbetering.
Uitruk op Maat
Om de verminderde beschikbaarheid van vrijwilligers op te vangen werken de kazernes Aalsmeer, Uithoorn en Weesp met Uitruk op Maat. In dit systeem kan een tankautospuit met een kleinere bezetting toch uitrukken en de hulpverlening eerder starten. De brandweer implementeert deze werkvorm in 2024 ook op de andere vrijwillige kazernes.
Slimme pagers
Doordat vrijwilligers slimme pagers gebruiken kan de meldkamer eerder vaststellen of een eenheid wel of niet kan uitrukken. Vrijwilligers kunnen hun opkomst naar de kazerne direct bevestigen of afwijzen. De meldkamer kan dan al sneller een opvolgende eenheid alarmeren als de opkomst onvoldoende is. In 2024 hebben alle vrijwilligers een slimme pager.
Dagdienstkazernes
Op een dagdienstkazerne zijn op werkdagen gedurende de dag repressief inzetbare stafmedewerkers werkzaam. Hierdoor zijn minder opkomende vrijwilligers nodig om uit te rukken met een eenheid. De brandweer past dit toe op vrijwillige kazernes met een cruciale rol in de dekking (Aalsmeer, Diemen en Uithoorn). De inzet van stafmedewerkers is geregeld middels een Repressieve Ondersteuningspoule (ROP).
Springbezettingen
Op een aantal beroepskazernes wordt ‘gesprongen’. Dit betekent dat eenzelfde bezetting uit kan rukken met verschillende soorten brandweervoertuigen. Hierdoor kan met minder personeel meer materieel paraat zijn. Het gevolg hiervan is dat er gelijktijdig een beroep gedaan wordt op beide voertuigen, waarvan er dan een beschikbaar is.
Verplaatsing Quick Respons Team-Brandweer
Het QRT-B kan brandweertaken uitvoeren onder verhoogde dreiging van geweld. Bij terrorisme gevolgbestrijding (TGB) en grof en extreem geweld (GEG). Om deze taken ook op hoogte uit te kunnen voeren wordt de eenheid verplaatst naar een kazerne met een redvoertuig.
Strategisch Huisvestingsplan en spreidingsplan
In het Strategisch Huisvestingsplan anticipeert de brandweer op strategische spreiding van brandweerlocaties en de benodigde financiële armslag. Zo kan de brandweer goed omgaan met stedelijke uitbreiding, onderhoud en renovatie. De komende jaren is renovatie of nieuwbouw noodzakelijk voor zes kazernes. In het Regionale Spreidingsplan beschrijft de brandweer de positionering van ondersteunings- en specialistisch materieel.
Dynamisch Alarmeren en nieuwe navigatiesystemen
De brandweer realiseert met Dynamisch Alarmeren snellere opkomsttijden en krijgt meer regie op de beschikbaarheid van specialismen, de actuele voertuigspreiding en restdekking. Door nieuwe navigatiesystemen kunnen operationele eenheden bovendien beter inspelen op actuele verkeerssituaties en snellere rijtijden realiseren.
Specialistische samenwerking
Het Regionaal Risicoprofiel wijst uit dat de brandweer zich moet voorbereiden op (zeer) specialistisch optreden. Hierbij is continu aandacht nodig voor opleiding, training en materiaal. Voorbeelden zijn de samenwerking met brandstofopslagbedrijven in Amsterdam Ymond Mutual Aid (AYMA) en deelname als Steunpuntregio in de interregionale en landelijke voorbereiding op incidentbestrijding gevaarlijke stoffen. Binnen de eigen regio worden kazernes verder gespecialiseerd in scheepsbrandbestrijding, ondergrondse bouw en hoogbouw.
Interregionale samenwerking en convenanten
Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland heeft met alle aangrenzende regio’s convenanten waarin is afgesproken dat regiogrenzen geen belemmering meer vormen bij het bieden van (spoedeisende) hulp aan de burger. De interregionale samenwerking laat vanzelfsprekend het gezag, zoals vastgelegd in de Wet veiligheidsregio’s, onveranderd. Met de veiligheidsregio’s Noord-Holland Noord, Kennemerland en Zaanstreek-Waterland wordt samengewerkt onder de noemer district Noordwest 4.
Samenwerking partners veiligheidsdomein
De hulpdiensten gaan nauwer samenwerken. Er is een Quick Response Team opgericht voor ondersteunende brandweerzorg bij incidenten met grof- en extreem geweld. De publiek-private Gezamenlijke Brandweer Amsterdam (GBA) is opgericht in het Westelijk Havengebied van Amsterdam. De brandweer deelt locaties met Ambulance Amsterdam.
Preventie
De brandweer werkt met de Veiligheidsketen7. Hierin zijn pro-actie, preventie, preparatie en repressie circulair verbonden. Voorbeelden zijn (wijk)preventieprojecten, deelname in het Expertiseteam Ruimtelijke Ordening (Gemeente Amsterdam) en het recent hernieuwd afgesloten convenant brandveiligheid in de zorg. De brandweerkazernes organiseren oriëntaties, brandkraancontroles en oefeningen in de wijken.
Landelijke Meldkamer Samenwerking
Door standaardisatie binnen de Landelijke Meldkamer Samenwerking (LMS) verbetert de interregionale samenwerking en fallback bij (zeer zeldzame) uitval van een meldkamer. Lokaal maatwerk, de informatiepositie van de brandweer en de mogelijkheid voor regionale innovaties blijven aandachtspunten.
Landelijke ontwikkeling brandweerzorg
De regionale risico’s, omgeving en hulpvraag veranderen. De brandweer moet in staat zijn zich continu aan te passen. Brandweer Nederland werkt aan een adaptieve organisatie die wendbaar kan inspelen op maatschappelijke behoeften en waarvan de organisatie volledig is ingespeeld op aanpassing aan snel veranderende omstandigheden. Zo blijft zij een relevante en wendbare hulpverleningsorganisatie.
Externe ontwikkelingen
Brandweer Amsterdam-Amstelland streeft naar een nauwe verbondenheid met de maatschappij die zij dient. De maatschappij verandert en daarmee ook de eventuele hulpvraag van inwoners en bezoekers van de regio. In het Regionaal Risicoprofiel van Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland wordt elke vier jaar een overzicht gegeven van de regionale geografie, demografie, risico’s in de regio en de aanwezige kwetsbare objecten. De volgende paragrafen geven een kort overzicht.
Geografische en infrastructurele ontwikkelingen
Groei van de regio
De verwachting is dat het inwoneraantal van de regio groeit naar 1,4 miljoen inwoners in 2040. De gemeenten anticiperen hierop door het ontwikkelen van nieuwe wijken, verdichting binnen reeds bebouwde gebieden en hoogbouw. Deze groei gaat samen met nieuwe bouwmethoden en materialen en de herbestemming van bestaande bouw. Gepaard met meer en dichtere bewoning leidt dit tot nieuwe en andersoortige (brand)risico’s en in combinatie met de toenemende vergijzing mogelijk verdere taakverschuiving van de brandweer in onder andere hulpverleningen en reanimaties.
Bereikbaarheid in de regio
Om de stedelijke gebieden leefbaar en toegankelijk te houden investeren veel gemeenten in maatregelen die het auto- en vrachtverkeer over de weg ontmoedigen. Dit kan ook gevolgen hebben voor de bereikbaarheid van incidentlocaties en snelheid van hulpverlening. Tegelijkertijd vragen de openbare ruimte en de infrastructuur meer grootschalig onderhoud. Een voorbeeld hiervan is de aanpak van de Amsterdamse kademuren en bruggen. Komende jaren vragen investeringen in infrastructuur zoals de verbreding van de A10 zuid, verdieping van de A9 en werkzaamheden aan diverse tunnels. De brandweer is zich bewust van de uitdagingen en ambities in de regio. En streeft naar en vraagt aandacht voor een goede vereniging van deze ambities met de bereikbaarheid voor nood- en hulpdiensten. Risico’s voor een goede bereikbaarheid zitten met name in het stapeleffect van werkzaamheden en verkeersmaatregelen.
Afbeelding 2 – In voorbereiding zijnde woningbouwlocaties VrAA en omstreken tot 2030 (bron: Woningbouwlocaties (noord-holland.nl)) (geraadpleegd 10-4-2024)
Demografische ontwikkelingen
De verwachting is dat door de vergrijzing het aantal verminderd zelfredzamen en kwetsbare groepen verder zal toenemen. De vergrijzing en het opheffen van bejaardenhuizen leidt ertoe dat meer verminderd zelfredzamen zelfstandig wonen. In geval van een incident en ontruiming vraagt dit een grotere en complexere inzet van de brandweer.
Risico’s in de regio
Brandweer Amsterdam-Amstelland is ingericht voor een efficiënte bestrijding van uiteenlopende incidenten. De brandweerorganisatie is bij voorkeur georganiseerd met inachtneming van de meest actuele trends en risico’s. Deze zijn o.a. beschreven in het Regionaal Risicoprofiel en het Brandrisicoprofiel.
Trends uit Regionaal Risicoprofiel
In het Regionaal Risicoprofiel beschrijft Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland de trends die invloed hebben op het regionale risicobeeld, alsmede de rampen en crises waarop de veiligheidsregio zich voorbereidt. Deze trends zijn:
- Klimaatverandering
- Energietransitie
- Digitalisering en cybercriminaliteit
- Verstedelijking en verdichting
- Complexe branden
- Geopolitieke ontwikkelingen en destabilisatie
Deze trends hebben invloed op de brandweerzorg zowel voor de bestrijding als de voorbereiding op deze nieuwe risico’s. Zo leidt klimaatverandering tot extremer weer zoals langere natte perioden of droogte en meer stormen. De energietransitie gaat gepaard met het gebruik van andere (brandbare) bouwmaterialen en energiebronnen. Dit vraagt om meer specialistische kennis en andere wijze van incidentbestrijding. Digitalisering en cybercriminaliteit vergroten de kans op verstoringen in digitale infrastructuur en communicatie- en alarmeringssystemen. De kans op een terroristische aanslag in de regio is substantieel.8
Brandrisicoprofiel Amsterdam-Amstelland
De Landelijke Handreiking Uniforme Systematiek voor Dekkingsplannen neemt als maatgevend incident Brand Gebouw. Kans en effect van brand zijn uitgewerkt in het regionale Brandrisicoprofiel. Dit profiel is op onderstaande afbeelding geografisch weergegeven. Voor de risicokaarten van incidenten hulpverlening, incidentbestrijding gevaarlijke stoffen en waterongevallen wordt verwezen naar Bijlage 2.
Afbeelding 3 – Brandrisicoprofiel op buurt niveau VrAA.
Complexe branden
Het Regionaal Risicoprofiel 2025-2028 beschrijft de regionale trends en risico’s. Eén van de prioritaire risico’s in de VrAA is complexe branden. Gebouwen met een bijzondere functie en gebouwen waarin zich verminderd zelfredzame personen bevinden zijn kwetsbaar. Onder het risico complexe branden wordt verstaan en zijn in de VrAA mogelijk:
- Grote brand in gebouwen met niet of verminderd zelfredzame personen
- Grote brand in bijzonder hoge gebouwen
- Grote brand in ondergrondse bebouwing
Brandweer Amsterdam-Amstelland bereidt zich voor op deze impactvolle en bijzondere incidenttypen in preventie, preparatie en incidentbestrijding. Deze incidenten zijn niet alleen impactvol voor de omgeving en getroffenen, maar ook op het brandweerpersoneel en blootstelling aan risico’s. Hierbij wordt ingezet op specialisatie, uitbreiding van planvorming- en informatieproducten en robotisering. Zodat de brandweer over voldoende capaciteit en kennis beschikt om deze impactvolle incidenten te kunnen bestrijden.
5 Vrijwilligheid bij de brandweer in Nederland – Een onderzoek naar het werven en behouden van brandweervrijwilligers. Brandweeracademie, 2021.
6 VrAA Jaaroverzicht 2024.
7 De veiligheidsketen is een operationalisatie van het veiligheids- beleid, bestaande uit de ketens proactie, preventie, preparatie, repressie en nazorg.
8 Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland. Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding, 29 april 2024.